Η ασθένεια και η υγεία-Το αγαθό και το κακό

Ηράκλειτος: περί ασθένειας και υγείας

«… καὶ ἀγαθὸν καὶ κακὸν (ἕν ἐστιν). Οἱ γοῦν ἰατροί, φησὶν ὁ Ἡ., τέμνοντες, καίοντες, πάντῃ βασανίζοντες κακῶς τοὺς ἀρρωστοῦντας, ἐπαιτέονται μηδὲν ἄξιοι μισθόν λαμβάνεις παρά τῶν ἀρρωστούντων, ταὐτὰ ἐργαζόμενοι, τὰ ἀγαθὰ καὶ τὰς νόσους».
Και το αγαθόν και το κακόν είναι ένα, λέει ο Ηράκλειτος, εκτελούν τομές, καυτηριασμούς και βασανίζουν με κάθε τρόπο τους αρρώστους και ζητούν επιπλέον αμοιβή, ενώ δεν είναι ορθό να την λάβουν, επειδή εκτελούν το έργο μιας φύσεως την οποία έχουν οι θεραπείες και οι αρρώστιες.

Το πλήρες κείμενο μέσα στο οποίο εντάσσεται το απόσπασμα είναι ότι το αγαθό και το κακό είναι ένα. Απόδειξη ότι οι γιατροί κόβουν, καίνε, βασανίζουν δηλαδή τους ασθενείς, τους αναφέρει ο Ιππόλυτος, για να προβούν στη θεραπεία μιας ασθένειας.
Η ασθένεια και η υγεία είναι κατ’ ουσία ένα, υπό την έννοια ότι ανήκουν στον ίδιο χώρο ως ενάντια, τους η νύχτα και η μέρα, ή το περιττό και το άρτιο στο χώρο του αριθμού, οι ωφέλιμες δυνάμεις και οι παθητικές αντιστάσεις στο χώρο των φυσικών δυνάμεων.

Ενώ, λοιπόν, οι τομές και οι καύσεις φαίνονται κακά, είναι καλά αφού βοηθούν στην αποκατάσταση τους υγείας και γι’ αυτό οι γιατροί ζητούν αμοιβή για το καλό που επιφέρουν.
Ο Ηράκλειτος, τους, λέει ότι δεν είναι ορθό να λαμβάνουν αυτή την αμοιβή, γιατί είναι απλά θεραπευτές φαινομένων. Το θεωρούμενο ως «νόσος και κακό» είναι η αντίδραση μιας αφανούς δυσαρμονίας και σαν τέτοια είναι αγαθό. Αυτό το οποίο επιδιώκουν οι γιατροί είναι να αφαιρούν τα σαθρά και να απομακρύνουν το λυπηρό, τα οποία και η φύση γνωρίζει χωρίς να ζητά αμοιβή. Άρα οι γιατροί με τις τομές και τις καύσεις προσπαθούν να επιτύχουν το αγαθό. Αυτό όμως δεν είναι η βαθύτερη θεραπεία, αλλά μια θεραπεία με τα αντίθετα, στην οποία προβαίνουν οι γιατροί χωρίς να γνωρίζουν το κοινό γένος των αντιθέτων που υποκρύπτεται μέσα στη φύση των ανθρώπων. Η δε γνώση αυτού θα απαλλάξει τους ανθρώπους από την ανάγκη των γιατρών, της πληρωμής δηλαδή ενός άλλου «εαυτού» τους για να θεραπεύσει τα εσφαλμένα.

Η ασθένεια σημαίνει την ταλάντωση ανάμεσα στην υπερβολή και στην έλλειψη στο χώρο των επιθυμιών. Οι άνθρωποι δε ενεργούν μέσω της ιατρικής στον χώρο της δίαιτα με τον ίδιο βαθμό ματαιότητας, όπως και στο χώρο της θυσίας, όπου αυτός που είναι χωμένος στον πηλό προσπαθεί να καθαριστεί με πηλό. Η ιατρική, λοιπόν, είναι αναγκαία στο χώρο της υγρής ψυχής και του ιδιωτικού βίου τον οποίο δεν μπορεί να αποφύγει ο άνθρωπος.

Μεταξύ των αντιθέτων αγαθό –κακό, λυπηρό – ευχάριστο, αυτοί που ασθενούν μέσω του ευχάριστου φτάνουν στο κακό, ενώ οι γιατροί μέσω του λυπηρού στο αγαθό. Άρα οι γιατροί «ἐργάζονται τὰ ἀγαθὰ καὶ τὰς νόσους», ή αντίστροφα «τὰ κακὰ καὶ τὴν ὑγείαν», με την έννοια ότι εκμεταλλευόμενοι το λυπηρό που είναι το συμβολικό στοιχείο μεταξύ θεραπείας και ασθένειας επιτυγχάνουν το αγαθό της υγείας. Αλλά με το να επιφέρουν τη θεραπεία και να επιτυγχάνουν την υγεία, η οποία είναι αγαθό και ευχάριστο, γίνονται αίτιοι, εάν το αγαθό δεν παραμείνει μόνιμα, να περιπέσουν οι θεραπευμένοι σε μεγαλύτερη υπερβολή του ευχάριστου, με αποτέλεσμα να επανέλθουν στο κακό της ασθένειας.

Άρα, οι γιατροί δεν είναι άξιοι αμοιβής γιατί δεν αναιρούν την βαθύτερη αιτία που επέφερε η ασθένεια, όπως για παράδειγμα ο δικαστής τιμωρώντας το έγκλημα δεν αναιρεί την βαθύτερη αιτία, την δυσαρμονία δηλαδή της πολιτικής ζωής. Αυτό είναι έργο του νομοθέτη.

Πιθανά το απόσπασμα να αναφέρεται και στα πολιτικά υπό την έννοια ότι, όπως η ασύμμετρη κατανομή των δυνάμεων των μερών σε ένα σώμα επιφέρει την ασθένεια για την οποία καλούνται οι γιατροί να καθαρίσουν το σώμα, όπως και στο χώρο της πόλης η ύβρις διαταράσσει την ισορροπία των δυνάμεων αποκρύπτουσα το κοινό και ενδυναμώνοντας το ίδιο και επιφέρει τη σήψη της πολιτείας, την οποία θεραπεύει ο αισυμνήτης (=ο απόλυτος μονάρχης που όριζαν οι πολίτες στην αρχαιότητα προκειμένου, σε κρίσιμες εποχές, να οδηγήσει την πόλη στην ομαλότητα) εάν δεν προλάβει ο τύραννος να κατακρεουργήσει την πολιτεία.

ἔδειξα κράσει ἠπίων ἀκεσμάτων, ας τὰς ἁπάσας ἐξαμύνονται νόσους

Διαβάστε ακόμη:Η αλήθεια για την μακροζωία