Ανακαλύπτοντας τον κώδικα του Διοσκουρίδη

Ο κώδικας του Διοσκουρίδη

Εξαιτίας της αναγνώρισης της μακραίωνης φαρμακευτικής τους δράσης, ορισμένα βότανα κάλλιστα θα μπορούσαν να καλλιεργηθούν και να αξιοποιηθούν εμπορικά χάρη στις αντιφλεγμονώδεις, αντιπυρετικές, γυναικολογικές και καταπραϋντικές δράσεις τους
Της ΑΝΝΑΣ ΣΤΕΡΓΙΟΥ (a.stergiou@eleftherotypia.net)

Ελάχιστο χρόνο είχε στη διάθεσή του ο φοιτητής στη βιβλιοθήκη της μονής, ώσπου να αρχίσουν να τον αναζητούν. Είχε ψάξει ήδη τα αρχεία της Βιέννης, της Βενετίας και της Νάπολης, είχε δει το έγγραφο του Λονδίνου και τώρα ήταν η σειρά της Μεγίστης Λαύρας, στο Άγιον Όρος.

Τα χειρόγραφα του Διοσκουρίδη, παρά την έντονη κριτική που δέχτηκε από τον Γαληνό, ως ένα βαθμό μέχρι σήμερα αποτελούν αίνιγμα για τους επιστήμονες, αφού υπάρχει αταυτοποίητο υλικό και διαφορετικές προσεγγίσεις. Πάλευε ώρες τώρα μήπως βρει κάποιο στοιχείο να συνδέσει με τις ψηφίδες που έλειπαν από τον Κώδικα του Διοσκουρίδη. Μόνο ένα μέρος των χειρογράφων είχε σωθεί από τη φωτιά που είχε ξεσπάσει παλαιότερα στη μονή.

Ο Επαμεινώνδας Ευεργέτης, διδάκτωρ πλέον του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, μοιάζει στο μυθιστορηματικό ήρωα Ρόμπερτ Λάνγκτον του Νταν Μπράουν στους «Πεφωτισμένους» και τον «Κώδικα Ντα Βίντσι», αλλά τα στοιχεία είναι αληθινά. Καιρό τώρα, για τις ανάγκες της διδακτορικής του διατριβής, έσπαζε το κεφάλι του να βρει τι κρύβεται στις σημειώσεις του Διοσκουρίδη, στρατιωτικού ιατρού, πατέρα της φαρμακογνωσίας, που έζησε τον 1ο αι. μ.Χ. και είχε καταγράψει τις φαρμακευτικές ιδιότητες των αρωματικών φυτών και βοτάνων.

Άλλα φυτά είχαν ταυτοποιηθεί και άλλα περίμεναν το πλήρωμα του χρόνου. Και μπορεί να πήρε τις απαιτούμενες άδειες από τη Μονή Μεγίστης Λαύρας, αλλά τα χειρόγραφα του Διοσκουρίδη, παρά την έντονη κριτική που δέχτηκε από τον Γαληνό, ως ένα βαθμό μέχρι σήμερα αποτελούν αίνιγμα για τους επιστήμονες, αφού υπάρχει αταυτοποίητο υλικό και διαφορετικές προσεγγίσεις.

Σκιανδανθή
Ο Έλληνας επιστήμονας κατάφερε να προχωρήσει εις βάθος την έρευνα στην οικογένεια των Σκιαδανθών, δηλαδή να ταυτοποιήσει τα βότανα που αναφέρονται στο έργο του Διοσκουρίδη και το άνθος τους μοιάζει με μορφή ομπρέλας, και μάλιστα τα 43 από τα 44. Για την ακρίβεια, μόνο στον Κώδικα της Νάπολης De Materia Medica, ο Διοσκουρίδης από τα Ανάζαρβα της Κιλικίας καταγράφει 40 Σκιαδανθή. Μεταξύ αυτών ο Έλληνας ερευνητής κατόρθωσε να αναγνωρίσει τα φυτά: κραταίονον, πύρεθρον, ψύλλιον, κάχρυ, δαύκος, οινάνθη, μύππις, λιγουστικόν, πευκέδανον, ψευδοβούνιον, σεσέλι αιθιοπικόν, ηρύνγειον, ζμυρνιόν κ.ά.

Η διασύνδεση των αναγνωρισμένων βοτανικών με τις εθνοβοτανικές καταγραφές του Κώδικα υπό την επίβλεψη του καθηγητή Χημείας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών και εσχάτως προέδρου του Ελληνικού Γεωργικού Οργανισμού «Δήμητρα», Σέρκου Χαρουτουνιάν, συμπλήρωσε τη διεθνή τεκμηρίωση για τις χρήσεις 21 γενών και ο ίδιος παρουσίασε πρωτότυπες πληροφορίες σχετικά με 22 διαφορετικές φαρμακευτικές χρήσεις για 13 γένη και 19 είδη. Εξαιτίας της αναγνώρισης της μακραίωνης φαρμακευτικής τους δράσης, ορισμένα βότανα κάλλιστα θα μπορούσαν να καλλιεργηθούν και να αξιοποιηθούν εμπορικά χάρη στις αντιφλεγμονώδεις, αντιπυρετικές, γυναικολογικές και καταπραϋντικές δράσεις τους.

Πώς κατάφερε η μάγισσα Κίρκη να κρατήσει τον Οδυσσέα κοντά της τόσον καιρό; Κατά τη μυθολογική εκδοχή, μεταμορφώνοντας τους συντρόφους του σε χοίρους. Ο Όμηρος στην «Οδύσσεια» και ο Διοσκουρίδης, εξηγεί ο ερευνητής Επαμεινώνδας Ευεργέτης, αναφέρονται στο φυτό μώλυ. Ο ίδιος εκτιμά ότι πιθανόν να ήταν ένα είδος παραισθησιογόνου. Το φυτό μώλυ δεν έχει ταυτοποιηθεί ακόμη και οι πληροφορίες είναι πως έχει λευκό άνθος και μαύρη ρίζα.

Ο Διοσκουρίδης αναφέρεται και στη συμβολή του φλοιού της ιτιάς στην καταπολέμηση των πονοκεφάλων, στη βοήθεια για τα αφροδίσια και συγκεκριμένα για τον έρπητα μέσω του εκχυλίσματος των ανθών της ελιάς, στο «βιάγκρα» της εποχής, που ήταν ο μανδραγόρας και μάλιστα το έδιναν για κατανάλωση στους ελέφαντες, ώστε να παρακινηθούν κατ' ευθείαν για αναπαραγωγή, το φυσικό «πρόζακ», το λεγόμενο σπαθόχορτο ή βάλσαμο. Το σημαντικό είναι ότι ο Διοσκουρίδης, ο οποίος πιθανότατα έλαβε τις ιατρικές του γνώσεις σε κάποιο Ασκληπιείο, πιθανόν της Ταρσού ή και της Αλεξάνδρειας, ανέφερε πως ό,τι περιέγραφε ο ίδιος το έχει δοκιμάσει.

Το πιο γνωστό έργο του στρατιωτικού ιατρού ήταν το «Περί ύλης ιατρικής», ενώ του αποδίδονται και τα «Περί απλών φαρμάκων», «Περί παιωνίας και όσα ποιείν δύναται», αλλά και η δεκατετράτομη ιατρική βίβλος κατά παραγγελία της Κλεοπάτρας. Αμφισβητούμενα ως προς την πατρότητά τους είναι τα έργα: «Περί δηλητηρίων φαρμάκων και της αυτών προφυλακής και θεραπείας», «Περί ιοβόλων εν ω και περί λυσσώντων κυνών» και «Περί λίθων».

Εμπορική εφαρμογή
Νέα πεδία στην επιστημονική έρευνα καθώς και στη φαρμακολογία και το εμπόριο ανοίγει η ταυτοποίηση και η απόσταξη των 44 ειδών από τα 31 γένη ελληνικών Σκιαδανθών που αναφέρει ο Διοσκουρίδης, εκ των οποίων τα 25 είναι ενδημικά της Ελλάδας.

Από τα είδη αυτά, για τα 29 μελετήθηκαν τα αιθέρια έλαια τους για πρώτη φορά διεθνώς και τα 14 για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Στα έλαια αυτά ανιχνεύτηκαν συνολικά 147 συστατικά.

Η συγκριτική αξιολόγηση της απόδοσης των ειδών σε αιθέριο έλαιο και η ποσοτική σύστασή τους ανέδειξαν τα παρακάτω έξι είδη ως νέες πηγές οκτώ φυσικών προϊόντων, όπως: Bupleurum fruticosum, δηλαδή λεμονένιο και α-πινένιο, Echinophora tenuifolia Tutin: β-φελλανδρένιο και α-πινένιο, Anethum graveolens L.: α-φελλανδρένιο και μεθυλο-ευγενόλη, Peucedanum officinalle L.: 1-βορνυλικός αιθυλεστέρας, Cachrys cristata DC: μυρκένιο, Chaerophyllum sp. L.: cis-οκιμένιο. Διαπιστώθηκε η βιοδραστικότητα 24 αιθερίων ελαίων, που είναι τοξικά κατά των προνυμφών κουνουπιών του γένους Culex pipiens.

Σημαντική εντομοκτόνο δράση, με δραστική συγκέντρωση ίση ή μικρότερη με 90 mg/L που επέφερε τη θανάτωση του 95% των προνυμφών κουνουπιών και ίση ή μικρότερη με 65 mg/L για τη θανάτωση του 50% των προνυμφών κουνουπιών, επέδειξαν τα αιθέρια έλαια από 11 είδη των ελληνικών Σκιαδανθών που αποδείχθηκαν σημαντικοί παράγοντες για τη βιολογική καταπολέμηση των κουνουπιών: Athamanta densa, Pimpinella tragium, Oennanthe pimpinelloides, Pimpinella rigidula, Echinophora tenuifolia, Sclerochrton junceum, Chaerophyllum heldreichii, Peucedanum neumayeri, Laserpitium pseudomeum, Anethum graveolens, Bupleurum fruticosum.

Πηγή: Ελευθεροτυπία

Διαβάστε ακόμη:Δωρεάν βιβλία για βότανα φυτά