Αθάνατο: η καλλιέργεια και οι χρήσεις του

Η καλλιέργεια και οι χρήσεις του αθάνατου (αγαύης)

Agave Americana - Αγαύη η αμερικανική, κοινός αθάνατο
Είναι φυτό που σε πολλές επαρχίες το μεταχειρίζονται οι γεωργοί μας για φράχτη, επειδή πυκνώνει πολύ και δεν μπορούν τα ζώα να περάσουνε από μέσα, ούτε να το φάνε με τ’ αγκάθια που έχει. Τέτοιους φράχτες βλέπει κανείς και στα χωριά που είναι έξω από το Ναύπλιο και γενικά στα ζεστά μέρη. Την αγαύη οι γεωργοί μας την λένε αθάνατο, κάπου όμως άκουσα να λέγεται σάμπρια και αλόη.
Μεγαλώνει με προθυμία στα πιο ξηρά και φτωχά χωράφια και απάνω σε βράχους. Δηλαδή γίνεται εκεί που άλλο φυτό δε μπορεί να προκόψει. Στα χωράφια αυτά που βγάζουνε μόνο λίγα χαμόκλαδα για βοσκή των κατσικιών και δίνουν τιποτένιο ενοίκιο, μπορούμε φυτεύοντας αθάνατο να τα κάνουμε να έχουν αξία, γιατί θα δίνουνε εισόδημα με τις κλωστές που έχουνε τα φύλλα του.

Το Μεξικό, που είναι η πατρίδα του, έστειλε το 1909 στα Ηνωμένες Πολιτείες 101 χιλιάδας τόνους κλωστές αθάνατου. Με την κλωστή αυτή κάνουνε πολύ γερά σχοινιά, σπάγκους, σακιά, χαλιά και δαντέλλες. Τα σχοινιά, που φέρνουμε από το εξωτερικό για να δένουμε τα δέματα του καπνού από αθάνατο είναι καμωμένα.

Από τον αθάνατο που έχουμε στον τόπο μας οι χωρικοί της Κεφαλονιάς βγάζουνε την κλωστή με τον έξης τρόπο:
Βράζουνε τα φύλλα και πριν κρυώσουν τα ξεφλουδίζουνε και μένει η κλωστή με την ψίχα και για να την ξεχωρίσουν ξαναβράζουνε την ψίχα και την γυρίζουνε την ώρα που βράζει με ένα ξύλο και έτσι ξεχωρίζει η κλωστή που βάζουνε πάλι για να φύγει ολότελα η ψίχα. Ύστερα από το τρίτο αυτό βράσιμο πλένουνε την κλωστή 3—4 χέρια με μπόλικο κρύο νερό ή την αφήνουν 1-2 ώρες να ξεπλυθεί στη βρύση. Σε περίσταση που υπάρχει χαντάκι με καθαρό νερό τρεχούμενο την απιθώνουν μέσα εκεί και την συγκρατούνε με πέτρες. Σε μια μέρα ξεπλένεται καλά.
'Ύστερα την απλώνουν σε καλάμια για να στεγνώσει με τον ήλιο. Και για να την κάνουν γυαλιστερή σαν μετάξι την βάζουν, αφού στεγνώσει, σε χλιαρή σαπουνάδα 2—3 ώρες και κατόπι την πλένουν και την στεγνώνουν. Έτσι δουλεμένη την κλωστή οι Κεφαλλονίτες την πουλούνε στα κορίτσια που δουλειά τους είναι να πλέκουνε δαντέλλες. Και είναι πολύ όμορφες οι δαντέλλες με κλωστή του αθάνατου και μοιάζουν με κοπανέλια. Τις πουλούν στο εξωτερικό που τις εκτιμούνε πολύ. Στην Κεφαλληνία φτωχές οικογένειες πού έχουνε κοπέλες ζουν από την εργασία αυτή. Ο αθάνατος του τόπου μας είναι η αγάβη η Αμερικάνικη.

Καταλληλότερα σόγια για βιομηχανία είναι η αγαύη η λογγιφό λια και η σιζαλάνα. Η λογγιφόλια δίδει κλωστή σε μεγάλη ποσότητα, είναι όμως κατώτερη στην ποιότητα από την κλωστή της σιζαλάνας που κάνει λιγότερη ποσότητα. Και από τη δυο αυτά σόγια είναι καλό να γίνουν φυτώρια στα αγροκήπια του Κράτους για να βρίσκουν να αγοράζουνε φυτά οι γεωργοί που θα θελήσουν να καλλιεργήσουνε τον αθάνατο. Πρέπει ακόμη να έχουν και το μηχάνημα που βγάζει τις κλωστές από τα φύλλα του. Γιατί ο γεωργός που θα φυτέψει αθάνατο για εισόδημα πρέπει πρώτα να αποκτήσει το ειδικό αυτό μηχάνημα. Το φτιάνουνε στο Αλγέρι και από εκεί θα τα φέρει και είναι εφεύρεση ενός Φάζιο. Το μηχάνημα αυτό είναι κατάλληλο για μικροκτηματίες, στοιχίζει λίγο και εύκολα μεταφέρεται από ένα μέρος σε άλλο.

Όταν ο αθάνατος γεράσει βγάζει ένα ψηλέ στύλο σαν κατάρτι καϊκιού, που μαζεύει όλους τους χυμούς του φυτού. Εκεί απάνω κάνει τα λουλούδια του. Στο Μεξικό ξέροντας πως ο στύλος του είναι γεμάτος χυμό, τον κόβουμε στο ύψος που έχει τα φύλλα και κάνουνε στη μέση λακουβίτσα. Έτσι πιάνουνε το χυμό του αθάνατου. Κι όταν πετύχουν αρκετό τον βάζουν σε κάποιο ανάλογο πιθάρι όπου βράζει σαν το μούστο του σταφυλιού, γιατί έχει ζάχαρη, και γίνεται το Μεξικανικό ποτό πούλκε. Η σούμα του λέγεται μεσχάλη και είναι ομοίως ποτό.

Που καλλιεργείτε
Ο αθάνατος προκόβει σε κλίματα ζεστά και σε ξερά και φτωχά χωράφια και όταν έχουν ασβέστη δίνει περισσότερες και καλύτερες κλωστές. Σε χωράφια σφιχτά είτε αμμουδερά αποτυχαίνει, δηλ. δίνει λιγότερες κλωστές και κατώτερες στην ποιότητα. Για να δώσει πολύ και καλό εισόδημα θέλει χώματα πολύ φτωχά και ξερό κλίμα. Σε χωράφια υγρά και σε κλίματα που γίνονται συχνά παγωνιές δεν αντέχει. Παρατηρήθηκε πως ο αθάνατος προκόβει καλύτερα σε μέρη κοντινά με τη Θάλασσα. Δηλαδή, κατά τη γνώμη μας μπορεί να καλλιεργηθεί με συμφέρον στα μέρη που γίνετε η ελιά και η ξυλοκερατιά (χαρουπιά).

Για να καλλιεργήσουμε τον αθάνατο πρέπει να φτιάσουμε πρώτο φυτώριο. Έτσι θα έχουμε περιποιημένα φυντάνια και όσα μας χρειάζονται για να φυτέψουμε. Το χωράφι που θα κάνουμε το φυτώριο πρέπει να είναι δυνατούτσικο και ανάλογο με τη φυτία που θα βάλουμε και προφυλαγμένο από τον δυνατό άνεμο του τόπου. Και αφού τα σκάψουμε τα χωρίζουμε σε βραγιές και το Γενάρη ή Φλεβάρη φυτεύομε τα κωλόριζα του αθάνατου. Και τα φυτεύομε σε σειρές ως δυόμιση πιθαμές μακριά η μία από την άλλη και σε απόσταση ως μιάμιση πιθαμή ρίζα από ρίζα. Τα κωλόριζα που θα φυτέψουμε τα διαλέγουμε να είναι ως μια πιθαμή ψηλά και να έχουν όλα δύναμη και προθυμία. Από αθάνατο που έχει βγάλει στύλο δεν πρέπει να παίρνουμε κωλόριζα για φυτώριο γιατί είναι αδύνατα και σε ένα-δυο χρόνια ξεραίνονται. Οι περιποιήσεις που κάνουμε κατόπιν στο φυτώριο, ώσπου να μεταφυτέψουμε τα φυντάνια του, είναι να το τσαπίζουμε για να χαλούμε τα χορτάρια και να το ποτίζουμε τακτικά με λίγο νερό. Σε ένα χρόνο τα κωλόριζα που βάλαμε σε φυτώριο έχουν μεγαλώσει όσο πρέπει για να τα μεταφυτέψουμε στη θέση τους.

Καλλιέργεια αθάνατου (αγαύης)

Το χωράφι που θα μεταφυτέψουμε τον αθάνατο το ξεθαμνίζουμε κι αν έχει κανένα άγριο δένδρο το κόβομε για να είναι καθαρό. Τίποτε άλλο δεν τού κάνουμε, ούτε καμία καλλιέργεια. Στο χωράφι αυτό ανοίγουμε τον Δεκέμβρη ή Φλεβάρη λάκκους κάθε 2 - 3 δρασκελιές και σε ίσιες σειρές που κάνουμε στην ίδια πάλι απόσταση. Και στη μέση του χωραφιού, ή όπου αλλού μας παίρνει η θέση, αφήνουμε φαρδύ δρόμο για να μεταφέρουμε με ευκολία τα φύλλα που θα κόβουμε. Την απόσταση που θα δώσουμε στα φυτά και στις σειρές την κανονίζομε σύμφωνα μα τη δύναμη του χωραφιού, πρέπει όμως να έχουμε στο νου μας πως τα φύλλα δεν πρέπει να σμίγουνε όταν φυσάει δυνατός άνεμος, γιατί οι πληγές που παιθαίνουν μα τ' αγκάθια τους μετριάζουνε την ποιότητα της κλωστής.

Όταν ανοίξουμε όλους τους λάκκους, που είπαμε, φυτεύουμε το χωράφι παίρνοντας φυντάνια από το φυτώριο. Κατά το φύτεμα πρέπει πάντα να κόβουμε με ψαλίδι λίγο στην άκρη τις ρίζες και ολόκληρα τα φύλλα που είναι γύρω τους για να πιάνουν τα φυντάνια εύκολα. Και να τα φυτεύουμε όρθια προσέχοντας να μη ρίχνουμε χώμα ανάμεσα στα φύλλα τους, γιατί αστοχαίνουν. Από την ήμερα που φυτέψαμε τον αθάνατο ώσπου να περάσουν δύο χρόνια η μόνη περιποίηση που του κάνουμε είναι να χαλούμε τσαπίζοντας τα χορτάρια που πάντα θα βγάλει το χωράφι.

Από τα δύο χρόνια και πέρα και ώσπου να αρχίσουμε να κόβουμε τα φύλλα βγάζουμε όλα τα κωλόριζα γιατί αδυνατίζουν τον αθάνατο και δίνει λιγότερες κλωστές και κατώτερες στην ποιότητα. Στα 4—5 χρόνια αρχίζουμε να κόβουμε φύλλα.
Από εδώ και μπρος σταματούμε το ξεχορτάρισμα γιατί ο αθάνατος έχει πια μεγαλώσει και νικάει τα χορτάρια που μας βλάφτουνε.

Ωρίμανση φύλλων
Το ώριμα φύλλα ξεχωρίζουν εύκολα γιατί καμπουριάζουν, και οι «άκρες τους ακουμπάνε στη γη. Και το χρώμα τους γίνεται πιο πράσινο.
Τα φύλλα αυτά τα κόβουμε με μακρυμάνικο μαχαίρι σύρριζα στον κορμό, τα κάνουμε δεμάτια από 40—50 και τα στέλνομε στο μέρος που βγάζουν τη κλωστή. Για να κόψουμε τα φύλλα πρέπει να είναι καλά ώριμα γιατί διαφορετικά δίδουμε κλωστή κατώτερη. Ώριμα φύλλα μπορούν να μείνουν άκοπα και για 9 μήνες χωρίς αυτό να βλάψει την ποιότητα της κλωστής.

Τα φύλλα δεν πρέπει να κόβονται τους μήνες που βρέχει ή κάνει πολύ ζέστη. Στην πρώτη περίσταση έχουνε πολλούς χυμούς, και στη δεύτερη είναι στεγνά και σπάζει η κλωστή στο βγάλσιμο. Η αγάβη (αθάνατος) του τόπου μας δίνει τη χρονιά 1—6 ώριμα -φύλλα για κλωστή. Η άλλη αγάβη, η σιζαλάνα, δίνει τη χρονιά που θα πρωτοκόψουμε 12—16 και τις άλλες ως 25.

Το βγάλσιμο της κλωστής δεν φαίνεται να είναι πράγμα δύσκολο. Το κάνουν με μικρό μηχάνημα που γυρίζει με τό χέρι. Για μεγάλη ποσότητα μεταχειρίζονται μεγαλύτερο που το κινεί βενζίνα. Τα φύλλα περνώντας από αυτό ζουλίζονται και ξύνονται να πούμε.
Και όσο τα δουλεύουν χύνουν απάνω τους ολοένα νερό από βρύση βαλμένη σε κατάλληλο μέρος. Για να βγάλουνε από ένα φύλλο την κλωστή με το μηχάνημα αυτό κάνουν λιγότερο από μισό λεπτό της ώρας. Τα φύλλα πρέπει να δουλεύονται σύντομα μα κι’ αν βρεθούμε στην ανάγκη να τα δουλέψουμε αργά μικρή διαφορά θα έχουμε στην ποιότητα της κλωστής. Μόνο σαν αφήσουμε πολύ καιρό τα φύλλα και κιτρινίσουν χάνει την αξία της η κλωστή και δύσκολα βγαίνει.

Βγάζοντας τις κλωστές αμέσως τις ξεπλένουν καλά σε μπόλικα νερό για να φύγει το ζουμί του φύλλου που τις καίει. Και τις απλώνουν στον ήλιο απάνω σε σύρματα προσέχοντας να μην μπερδευτούνε. Σε 6-7 ώρες έχουνε στεγνώσει. Τότε τις φέρνουνε σε υπόστεγο και όταν αποστεγνώσουν τις βάζουνε σε πιεστήριο και τις κάνουν μπάλες.
Οι κλωστές πρέπει να είναι ως ένα μέτρο μακριές, δεν βγαίνουν όμως από τη μηχανή όλες όμοιες. Πολλές βγαίνουν κοντές. Αυτές τις μαζεύουν από τα νερά, τις πλένουν και τις στεγνώνουν καλά και όσες είναι έως μισό μέτρο τις παίρνουν για να γεμίζουνε προσκέφαλα και στρώματα, καρέκλες ταπετσαρία. Από τις πιο κοντές φτιάνουν χαρτί που τυλίγουνε τα ψώνια. Εκατό οκάδες φύλλα αθάνατου δίνουνε 4 - 6 οκ. κλωστή.

Πηγή: 23 Πλουτοφόρα φυτά – Αλέξανδρου Ν. Γεωργακόπουλου – Εν Αθήναις 1930

Χρήσεις του αθάνατου

- Στο Μεξικό εδώ και εκατοντάδες χρόνια χρησιμοποιούσαν τον Αθάνατο για πάρα πολλούς λόγους. Από τις ίνες του φυτού, έφτιαχναν σχοινιά και χοντρά υφάσματα. Με τα αγκάθια των φύλων έφτιαχναν βελόνες και καρφίτσες και από τους μίσχους των λουλουδιών έφτιαχναν μία αδιάβροχη σκεπή για τις καλύβες και λουρίδες για το ακόνισμα ξυραφιών.
- Το τσάι από τα φύλλα το έπιναν για την αντιμετώπιση διάρροιας, δυσεντερίας, αρθρίτιδας, δυσκοιλιότητας, αερίων και ως διουρητικό. - Επίσης το χρησιμοποιούσαν μαζί με μέλι για το πλύσιμο των ερεθισμένων ματιών.
- Τον χυμό τον χρησιμοποιούσαν σε καταπλάσματα για τραύματα.
- Χρησιμοποιούσαν επίσης τη σκόνη του αποξηραμένου φυτού για αναιμία, ασθένειες των νεφρών και του ήπατος.
- Στην Κρήτη τα φύλλα τα χρησιμοποιούσαν παλαιότερα για να απαλύνουν τους μαλάθρακες (δοθιήνες). Στα παιδιά άρεσε να ρουφούν το μέλι του ανθού.
- Οι άνδρες έπλεκαν τις ίνες (όπως τις έλεγαν) και έφτιαχναν σχοινιά ως εξής. Έκοβαν τα φρέσκα φύλλα, τα κοπάνιζαν για να φύγει η σάρκα και έπαιρναν τις κλωστές τις οποίες ξέραιναν καλά. Στη συνέχεια τις έβρεχαν με νερό και τις έπλεκαν για να κάνουν τα σχοινιά.
- Οι κοπελιές επίσης έπλεκαν με νίνες αθανάτου δαντέλες, αλλά ήταν πολύ δύσκολο το πλέξιμο εάν δεν είχαν το κουβάρι μέσα στο νερό.
- Στη Μεσσαρά ονόμαζαν το φυτό σαλισάμπρι (από το τουρκικό σαρί- σαπίρ=αλόη) για την ομοιότητα των φύλλων του αθάνατου και της αλόης.
- Τα φύλλα ορισμένων ειδών (Agave rigida var. sisalana, sisl hemp., Agave decipiens, False Sisal Hemp. Agave Americana) παράγουν ίνες.
- Το απόσταγμα των φύλλων και ιδιαίτερα της ρίζας (με σιγανό βράσιμο) περιέχει σαπωνίνη και χρησιμοποιείται για την παρασκευή σαπουνιών.

Φαγώσιμα μέρη και χρήσεις
Τα άνθη, τα φύλλα, οι μίσχοι, οι ροσέτες και ο χυμός του Αθανάτου είναι εδώδιμα. Η καρδιά του φυτού είναι εν μέρει κάτω από το έδαφος. Είναι πλούσια σε σακχαρίνη και τρώγεται αν ψηθεί. Είναι γλυκιά και θρεπτική αλλά μάλλον ινώδης.
Οι μίσχοι εμφανίζονται το καλοκαίρι πριν την τελική άνθιση. Ψημένοι έχουν γλυκιά γεύση. Τα φύλλα μαζεύονται χειμώνα και άνοιξη όταν είναι γεμάτα χυμούς για φάγωμα.
Από τον σπόρο φτιάχνεται αλεύρι που χρησιμοποιείται για να δένει τις σούπες ή για ψωμί.

Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις:
Όλα τα μέρη του φυτού μπορούν να χρησιμοποιηθούν φρέσκα ή αποξηραμένα για θεραπευτικούς λόγους.
Δρα ως αντισηπτικό, εφιδρωτικό, διουρητικό, καθαρτικό, παυσίπονο (σε οδοντικούς πόνους).
Ο χυμός είναι αντισηπτικός, εφιδρωτικός, διουρητικός και ήπια καθαρτικός. Έχει απολυμαντικές ιδιότητες και μπορεί να ληφθεί εσωτερικά για να ελέγξει την αύξηση των σηπτικών βακτηριδίων στο στομάχι και το έντερο.

Τα φύλλα, χάρη στην αντιφλεγμονώδη και καταπραϋντική δράση τους, πολτοποιημένα δίνουν μια θαυμάσια αλοιφή για οξείς ρευματισμούς, ρευματοαρθρίτιδες, οσφυαλγία, πόνους αρθρώσεων, κρυολογήματα και τον έρπη. Η ίδια αυτή αλοιφή σε συνδυασμό με το σινάπι βοηθά ως κατάπλασμα σε περιπτώσεις πνευμονίας. Τότε ο πυρετός πέφτει, γίνεται άφθονη απόχρεμψη και τα πνευμονικά συμπτώματα σταματούν.
Χρησιμοποιείται, σε χρόνιες παθήσεις του ήπατος, ίκτερο και καθαρισμό των εντέρων.

Η ρίζα είναι διουρητική και εφιδρωτική. Την είχαν χρησιμοποιήσει στη θεραπεία σύφιλης και γονόρροιας. Το κόμμι που περιέχει η ρίζα και τα φύλλα δρα εναντίον του πονόδοντου.
Το νερό μέσα στο οποίο έχουν βραχεί οι ίνες για μία μέρα, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως απολυμαντικό δέρματος κεφαλής και τονωτικό των μαλλιών σε περιπτώσεις τριχόπτωσης.
Έχει εντομοκτόνες και εντομοαπωθητικές ιδιότητες.

Παρασκευή και δοσολογία:
Παρασκευάζεται ως έγχυμα. Βάζουμε 2 γραμμάρια λεπτά κομμένα φύλλα σε ένα φλιτζάνι βραστό νερό και το σκεπάζουμε για 10 λεπτά. Σουρώνουμε και πίνουμε ή το χρησιμοποιούμε για το πλύσιμο του κεφαλιού ως απολυμαντικό και τόνωση των μαλλιών που πέφτουν.

Προφυλάξεις:
Ο χυμός από διάφορες ποικιλίες του φυτού, μπορεί να προκαλέσει δερματίτιδα εξ επαφής. Αυτή εκφράζεται με κοκκίνισμα της περιοχής και τη δημιουργία φυσαλίδων στο δέρμα που κρατούν μία με δύο εβδομάδες. Οι φυσαλίδες στο δέρμα μπορεί να εμφανιστούν και πάλι μέσα στη διάρκεια του επόμενου έτους, ακόμη και αν δεν υπάρχουν σημάδια αναφυλαξίας. Το αποξηραμένο φυτό σπάνια προκαλεί τέτοιες αντιδράσεις.
Προσοχή χρειάζονται τα αγκάθια του φυτού που βρίσκεται σε φάση έντονης ανάπτυξης. Αν μας τρυπήσουν βαθιά μπορούν να προκαλέσουν μώλωπα που το μέγεθος του φτάνει τα 6-7 εκατοστά και θα διαρκεί περίπου 2 με 3 εβδομάδες.

Πηγή: https://herb.gr/ - *Άρθρο του Σάκη Κουβάτσου στα Χανιώτικα Νέα

Διαβάστε ακόμη:Η καλλιέργεια και η χρήση της αλόης